Ογδόντα χρόνια Πολίτης Κέιν. Ο μεγαλοφυής Όρσον Γουέλς, ο Μανκ και το φάντασμα του Χερστ

Εδώ κι έναν αιώνα η αμερικανική κινηματογραφία αποτελεί σίγουρα την πιο αποδοτική και χρήσιμη βιομηχανία των Ηνωμένων Πολιτειών, εξωραΐζοντας την εικόνα της, διαφημίζοντας άμεσα ή έμμεσα τον περίφημο "αμερικάνικο τρόπο ζωής", και προωθώντας το "αμερικάνικο όνειρο", εξυπηρετώντας τα συμφέροντα μιας υπερδύναμης. Στον αντίποδα, βρίσκεται "Ο Πολίτης Κέιν" και πολλές άλλες δημιουργίες, μεγάλων καλλιτεχνών, σπουδαίων σκηνοθετών, "αγύριστων κεφαλιών", που δεν έσκυψαν στις επιταγές των στούντιο και των αφεντικών τους.

Εμβληματική δημιουργία

Το αριστούργημα του Όρσον Γουέλς "Πολίτης Κέιν" αποτελεί μία εμβληματική ταινία για τον κινηματογράφο των δημιουργών, για πολλούς το σημαντικότερο φιλμ όλων των εποχών, και σίγουρα ένα έργο που επηρέασε και επηρεάζει ακόμη το παγκόσμιο σινεμά. Συμπληρώνοντας 80 χρόνια από την πρώτη προβολή της ταινίας, που στην εποχή της πολεμήθηκε από σημαντικό μέρος του πολιτικό-οικονομικού κατεστημένου, με στημένα ρεπορτάζ, περί "κομμουνιστικών μηνυμάτων" και "κριτικές" που την έθαψαν κατ' εντολή του τότε πανίσχυρου επιχειρηματία και εκδότη Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, αφού το σενάριο του Γουέλς και του Χέρμαν Μανκίεβιτς,, αδελφού του σημαντικότατου σκηνοθέτη Τζόζεφ Μανκίεβιτς, είχε στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην περσόνα του μεγαλοεκδότη.

Ο "Μανκ" και το φάντασμα του Χερστ

Η συγκυρία έφερε προσφάτως και την ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ "Μανκ", η οποία αναφέρεται στον "Πολίτη Κέιν", καθώς ο Χέρμαν Μανκίεβιτς είναι το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας. Η ταινία του ικανού κινηματογραφιστή Φίντσερ ("Seven", "Zodiak", "Fight Club") βασίζεται στο σενάριο του πατέρα του Φίντσερ, Τζακ, ο οποίος με τη σειρά του έχει βασιστεί στο άρθρο της πανίσχυρης κριτικού Πολίν Κέιλ, που δημοσιεύτηκε στο "New Yorker". Ένα λίβελο για τον Γουέλς, αφού η ίδια υποστήριξε στα όρια της εμμονής, χωρίς να τεκμηριώνει, ότι ο Γουέλς έκλεψε τη δόξα τού σεναρίου από τον Μανκίεβιτς.

Δηλητήριο

Η ταινία του Φίντσερ, που μπορεί να είναι αριστοτεχνικά γυρισμένη, στάζει δηλητήριο για την προσωπικότητα του Γουέλς, χωρίς να εμφανίζεται στο φιλμ παρά μόνο μια στιγμή κάποια σκιά του. Περιστρέφεται γύρω από τον Χέρμαν Μανκίεβις, έναν πνευματώδη, μέθυσο σεναριογράφο, που υποδύεται έξοχα ο Γκάρι Όλντμαν, και τις μνήμες του από τον σκοτεινό κόσμο του Χόλιγουντ, των μεγαλοπαραγωγών και άλλων ανθρώπων του κινηματογράφου. Ο Φίντσερ με την αλαζονεία της εποχής μας και μία αμφίβολης ηθική προσέγγιση της ιστορίας, μιλά περιφρονητικά για τον Γουέλς, τοποθετώντας τον στους σφετεριστές του Χόλιγουντ. Πραγματικά σαν να βγήκε από το ντουλάπι με τους σκελετούς το φάντασμα του Χερστ, για να πάρει ακόμη και από την κόλαση την εκδίκησή του. Να συνεχιστεί αυτό που ξεκίνησε το 1941 ο ίδιος με τις εφημερίδες του, διαβάλλοντας τον Γουέλς. Γιατί το ζήτημα δεν είναι η αγιοποίηση τού Όρσον Γουέλς, αλλά το δόλιο χτύπημα σε έναν 25χρονο, τότε, δημιουργό που στάθηκε απέναντι στους πανίσχυρους μεγαλόσχημους και άδειασε το μεγαλείο τους σε ένα φλιτζάνι του καφέ.

Η μοναδική ταινία του Γουέλς

Ας επιστρέψουμε όμως στο 1941 και στην ταινία ορόσημο του Όρσον Γουέλς σε παραγωγή της RKO. Ο νεαρότατος τότε σκηνοθέτης κάνει την πρώτη και τελευταία αποκλειστικά δική του ταινία, αφού -όπως είχε πει ο ίδιος- ήταν και η μοναδική που είχε από το πρώτο πλάνο μέχρι το τελευταίο κόψιμο στο μοντάζ την ευθύνη (θρυλικές είναι οι βίαιες επεμβάσεις στις επόμενες ταινίες του από τους παραγωγούς).

Στον "Πολίτη Κέιν" καταγράφει μέσω πολλών και εμπνευσμένων φλας μπακ τη ζωή ενός πανίσχυρου επιχειρηματία, μέσα από μία έρευνα ενός νεαρού δημοσιογράφου, που υποδύεται ο σπουδαίος Τζόζεφ Κότεν. Ο Γουέλς κρατά για τον εαυτό του τον ρόλο του Κέιν, και είναι επιβλητικός και αξιοθαύμαστος ειδικά όταν εμφανίζεται σε μεγάλη ηλικία. Ο Γουέλς μιλά για τον επιχειρηματικό κόσμο, τον Τύπο, την πολιτική, τον καπιταλισμό, τη φαιδρότητα του χρήματος, την άνοδο και την πτώση ενός αυτοκράτορα που δεν είχε ούτε ιερό ούτε όσιο. Άλλωστε όπως λέει σε κάποιο σημείο της ταινίας, «το χρήμα είναι εύκολο να το αποκτήσεις αν ενδιαφέρεσαι μόνο γι' αυτό». Ο Γουέλς ουσιαστικά επιχειρεί να αφυπνίσει τον κόσμο για τους ανθρώπους με τεράστια εξουσία και τα όπλα τους για να χειραγωγούν τον λαό.

Κλασική και πρωτοπόρα

Υπάρχει, όμως, και η πραγματική ιδιοφυής σκηνοθεσία. Ο Γουέλς, που είχε δει προηγουμένως δεκάδες φορές την "Ταχυδρομική Άμαξα" του Φορντ, όπως είχε εξομολογηθεί, βρήκε ένα απολαυστικό δρόμο αφήγησης και συνάμα μίας σκηνοθετικής βιρτουαζιτέ με πολλές πρωτοποριακές ιδέες. Λήψεις από χαμηλά και ψηλά, μικραίνοντας ή μεγεθύνοντας τον ήρωά του, χρήση ευρυγώνιων φακών, εμπνευσμένα πλάνα, πρωτόγνωρες μέθοδοι σκίασης, φωτογραφίας, εστίαση σε αντικείμενα που βρίσκονταν μακριά, όλα χρήσιμα για να περάσουν τα μηνύματα της ταινίας, να μεταδώσουν την ψυχολογία του ήρωα, να μεταφέρουν τον θεατή στο κινηματογραφικό σύμπαν μίας ιδιοφυούς προσωπικότητας, του Όρσον Γουέλς.

Μεγαλειώδες

Θα ήταν απρεπής παράλειψη να μην αναφερθούν οι σημαντικότεροι συντελεστές για την επίτευξη αυτού του κινηματογραφικού άθλου, μιας υπέροχης ομάδας καλλιτεχνών. Τον Γκρεκ Τόλαντ, για την αξιομνημόνευτη φωτογραφία του, τον Μπέρναρντ Χέρμαν για την αθάνατη μελωδία του, τον Ρόμπερτ Γουάιζ, μετέπειτα σημαντικό σκηνοθέτη, για το μοντάζ του και εννοείται τον Χέρμαν Μανκίεβιτς για τη συμβολή του στο σενάριο.

Η ταινία προτάθηκε για εννέα Όσκαρ, αλλά τελικά κέρδισε μόνο αυτό του πρωτότυπου σεναρίου. Αυτά όμως είναι λεπτομέρειες, όπως και η ανάδειξή της, μετά από χρόνια, από τους Αμερικανούς επαγγελματίες του χώρου ως την καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Σημασία έχει κυρίως η αρυτίδωτη δύναμή της ακόμη και σήμερα, η απολαυστική θέασή της και η επίδρασή της στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Κάτι πραγματικά μεγαλειώδες στο πέρασμα του χρόνου...

Πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ Χάρης Αναγνωστάκης