71ο Φεστιβάλ Βερολίνου: Ο έρωτας, οι χαρές κι οι λύπες της παιδικής ηλικίας και μια δροσερή ερωτική κωμωδία

Η ομορφιά και τα προβλήματα της παιδικής ηλικίας, ανάμικτα με το φανταστικό (στοιχείο κυρίαρχο στην παιδική ηλικία) είναι στο επίκεντρο της όμορφης, τρυφερής ταινίας, «Μικρή μαμά» της Σελίν Σιαμά. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που η σκηνοθέτρια του εξαιρετικού «Πορτρέτο μιας φλεγόμενης γυναίκας» καταπιάνεται με την παιδική και εφηβική ηλικία («Το αγοροκόριτσο», «Τα κορίτσια»). Στη νέα της αυτή ταινία (Διαγωνιστικό Τμήμα της Μπερλινάλε), παρακολουθούμε το δεσμό που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δυο 8χρονα κορίτσια, τη Νέλι (Ζοζεφίν Σανζ) και τη Μαριόν (Γκαμπριέλ Σανζ). Η πρώτη, μετά το θάνατο της γιαγιάς της, ακολουθεί τη μητέρα της (Νίνα Μερίς) στο παλιό, οικογενειακό σπίτι κοντά σε δάσος, όταν, η μητέρα σε νεαρή ηλικία,, όπως της αφηγείται, έβρισκε καταφύγιο στο δάσος όπου έφτιαχνε τη δική της μικρή καλύβα, αν και πολύ σύντομα η μητέρα της, που δεν έχει ακόμη ξεπεράσει το θάνατο της γιαγιάς, εγκαταλείπει για ένα διάστημα το σπίτι, αφήνοντας τη Νέλι με τον πατέρα της. Με τη Μάριον, που πρόκειται σε τρεις μέρες να υποβληθεί σε μια πολύ επικίνδυνη, πιθανόν και θανατηφόρο, εγχείρηση, να ζει με τη μοναχική μητέρα της.

Στο δάσος είναι που η Νέλι, ενώ περιφέρεται, θα συναντήσει μια μέρα τη συνομήλική της, Μάριον, που δείχνει να της μοιάζει πολύ (πολύ έξυπνη η ιδέα να χρησιμοποιηθούν, για τους ρόλους δυο αδερφές), η οποία έχει αρχίσει να φτιάχνει, με διάφορα κομμένα κλαδιά, τη δική της μυστική καλύβα. Στο δάσος, και γύρω από την καλύβα, η Μάριον και η Νέλι θα βρουν ένα καταφύγιο αλλά και ένα άνοιγμα στο δικό τους, παιδικό κόσμο, που η ανιαρή καθημερινότητα δεν μπορεί να τους προσφέρει, κι εδώ αρχίζει να επεμβαίνει το είδος του φανταστικού, με τη δημιουργία μιας «μικρής μαμάς» που φαντάζονται τα δυο κοριτσάκια, στη δική τους ηλικία – ακόμη και τα δυο σπίτια, αυτό της οικογένειας της Νέλι κι εκείνο της Μάριον, είναι ακριβώς τα ίδια.

Με πολύ λίγη μουσική και λιγοστό διάλογο, παίζοντας με τα διάφορα χρώματα με την ατμοσφαιρική φωτογραφία της Κλερ Ματόν, η Σιαμά παίζει έξυπνα με το χώρο και το χρόνο (οι σκηνές στο δάσος δίνουν συχνά μια ονειρική διάσταση), ενώ στις συναντήσεις τόσο ανάμεσα στα δυο κορίτσια και τους γονείς τους, βρίσκει την ευκαιρία να φτιάξει όμορφες, λυρικές συχνά, αλλά και με λεπτό χιούμορ σκηνές: η Νέλι που ταΐζει τη μητέρα της με τσιπς ενώ αυτή οδηγεί το αυτοκίνητο για το παλιό σπίτι, η Νέλι να μαζεύει ανθισμένα κλαδιά που προσθέτει στην καλύβα της Μάριον, τα δυο κορίτσια που μαγειρεύουν ή η βαρκάδα τους στη λίμνη με το φουσκωτό, ή οι θεατρικές σκηνές που παίζουν μεταξύ τους, με τα κορίτσια να παίζουν διάφορους ρόλους. Χωρίς να αποφεύγει να δώσει και την αλλόκοτη, προς το τέλος θλιμμένη, ατμόσφαιρα, που της προσφέρει η ιστορία αυτή των δυο μικρών κοριτσιών, ιδωμένη, μέχρι σ’ ένα βαθμό, από την πλευρά των ενήλικων.

Στη σχέση ανάμεσα σε πρόσωπα που βρίσκονται σε κρίση στρέφεται ο Ούγγρος σκηνοθέτης Μπένετεκ Φλίγκαουφ στην ταινία του «Δάσος – σε βλέπω παντού». Μέσα από μια σειρά, συχνά καταθλιπτικών, αγχωτικών, από τα οποία δεν λείπει κι ένα χιούμορ και μια σατιρική διάθεση, επεισοδίων (που όμως σε παρασύρουν και σου κρατάνε το ενδιαφέρον χάρη στον τρόπο με τον οποίο τα αναπτύσσει ο σκηνοθέτης), με τις συγκρούσεις, τη θλίψη, την απελπισία, τη δυσλειτουργία, τα αδιέξοδα, αλλά και την εκδίκηση, κάπου-κάπου και την υπεροψία, ανάμεσα σε διάφορα πρόσωπα ο Φλίγκαουφ μας δίνει μια εικόνα της ουγγρικής, μετακομμουνιστικής κοινωνίας, που δεν απέχει όμως και πολύ από άλλες σοσιαλιστικές ή καπιταλιστικές κοινωνίες.

Στα μίνι-δράματα που αναπτύσσει, σε με ιδιαίτερη φροντίδα στημένες και έξοχα ερμηνευμένες, σκηνές, ο Φλίγκαουφ παρουσιάζει, με έντονα ρεαλιστικό τρόπο, βουτηγμένο σε μια σκοτεινή, μαύρη ατμόσφαιρα (όλες οι σκηνές εκτυλίσσονται νύχτα), μια πινακοθήκη ανθρώπων σε μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα να προσπαθούν να επιβάλουν, με οποιοδήποτε τρόπο, την άποψή τους: Η έφηβη κόρη, στο πρώτο επεισόδιο, που διαβάζει στον πατέρα της ένα λόγο που πρόκειται να παρουσιάσει κάπου, κι όπου μιλάει για το θάνατο της μητέρας της σε αυτοκινητικό δυστύχημα, για το οποίο υπεύθυνο θεωρεί τον πατέρα (από τις πιο δυνατές σκηνές της ταινίας), μια νέα γυναίκα που συγκρούεται με τον φίλο της επειδή εκείνος δάνεισε την κάμερά του σε μια πρώην φιλενάδα, το ζευγάρι (εκείνη 32 χρονών κι εκείνος 55) που τσακώνονται γιατί ο άντρας ήθελε να αποκτήσουν μωρό, μια νέα γυναίκα που επισκέπτεται τον ετοιμοθάνατο (ή μήπως είναι ήδη νεκρός) τον παππού της, μια άλλη γυναίκα με τον άρρωστο άντρα της και τον αδερφό του με τον οποίο ετοιμάζεται να αρχίζει μια ερωτική σχέση, ένας έφηβος (μια ακόμη, τη φορά αυτή δοσμένη με σατιρική διάθεση, εξαιρετική σκηνή), μπλεγμένος σε παιχνίδια φαντασίας που τον φέρνουν σε σύγκρουση με τη φανατικά θρησκόληπτη μητέρα του.

Ο έρωτας, ο κινηματογράφος και το ποδόσφαιρο είναι στο επίκεντρο της απολαυστικής αυτής, διανθισμένης με χιούμορ, αλλά και με λυρισμό, ταινίας «Τι βλέπουμε όταν κοιτάμε τον ουρανό;» του Γεωργιανού, εγκατεστημένου το Βερολίνο, σκηνοθέτη Αλεξάντρ Κομπερίντζε.

Με ενδιάμεσες αφηγήσεις, με ζουμ σε διάφορα πλάνα, με εντολές προς τους θεατές («μόλις ακούσετε το πρώτο μπιμπ κλείστε τα μάτια σας και να τ’ ανοίξετε όταν ακούσετε το δεύτερο μπιμπ», μας λέει κάποια στιγμή), με αναφορές στον κινηματογράφο, αλλά και σκηνές που θυμίζουν την εποχή του βωβού, με άλλες γυρισμένες σε φιλμ των 16 χλστ., από μια ομάδα που ψάχνει για ηθοποιούς για 6 ρόλους ζευγαριών, με το ποδόσφαιρο να παίζει σημαντικό ρόλο (βρισκόμαστε την εποχή του παγκόσμιου κυπέλλου όπου νικήτρια αναδείχθηκε η ομάδα της Αργεντινής), με τα σκυλιά στους δρόμους να παίζουν το δικό τους ρόλο και με αναφορές σε γενικότερα, παγκόσμια θέματα, ο σκηνοθέτης, συχνά με τη χάρη, την ευρηματικότητα, την έμπνευση και το χιούμορ (από τα πολλά παραδείγματα αναφέρω τις σκηνές στο δρόμο με διάφορους περαστικούς να κρέμονται από ένα πάσσαλο, προσπαθώντας δείξουν πόσα λεπτά της ώρας θ’ αντέξουν), μου θύμισε τον συμπατριώτη του Οτάρ Ιοσελιάνι, μας αφηγείται την ιστορία ενός παραμυθένιου (γιατί τελικά πρόκειται για ένα είδος παραμυθιού) έρωτα.

Έρωτα ανάμεσα στη φαρμακοποιό (τουλάχιστο στην αρχή) και σπουδάστρια της ιατρικής, Λίζα και τον φανατικό ποδοσφαιριστή Γκιόργκι, που ξεκινά από μια τυχαία συνάντησή τους στο δρόμο (τους παρακολουθούμε στην αρχή της ταινίας, μέσα από πλάνα των ποδιών τους). Το πρώτο τους όμως ραντεβού δεν θα πετύχει («είναι καταραμένοι», θα μας πληροφορήσει ο αφηγητής) και θα περάσει ένα μεγάλο διάστημα, με το ζευγάρι αποξενωμένο, και διάφορα άλλα συμβάντα να εξελίσσονται (μαζί και το Παγκόσμιο Κύπελλο) ενδιάμεσα μέχρι που οι εραστές να μπορέσουν να βρουν το δρόμο που θα τους φέρει και πάλι κοντά. Η διαδρομή της Λίζας και του Γκιόργκι μπορεί να ήταν δαιδαλώδης, αν και πάντα απολαυστική και αποκαλυπτική (μαζί και μια ωραία περιήγηση της μικρής πόλης όπου διαδραματίζεται η ιστορία), τελικά όμως, ένα έστω τυχαίο περιστατικό (το βιβλίο της Λίζας που πέφτει στο δρόμο), είναι αρκετό για να μας οδηγήσει κατευθείαν στον έρωτα.